Pomimo tego, że wiosna jeszcze nie zaczęła się na dobre, kleszcze w niektórych rejonach Polski są już aktywne od lutego. Ciepła zima, bez silnych mrozów sprzyja wcześniejszemu pokazaniu się pajęczaków. Pamiętajmy, że miejskie psy nie są bezpieczne, kleszcze można znaleźć nie tylko na łąkach, w młodnikach i lasach, ale także w parkach, skwerkach i ogrodach!

W jakim środowisko najczęściej możemy spotkać kleszcze? Które są najgroźniejsze? Jakimi chorobami zarażają? Jak zabezpieczyć siebie i swoje zwierzę przed nimi? Odpowiadamy na te wszystkie pytania poniżej i dorzucamy do tego sporo dodatkowej wiedzy…

Czym są kleszcze?
Kleszcze są pajęczakami, które oszukując ofiary reagują na ciepło oraz stężenie dwutlenku węgla. Postać dorosła, czyli imago, bytuje najczęściej na spodniej części liści niskich drzew i krzewów, na trawach, roślinach łąkowych i ogrodowych. Kleszcze mogą się wspinać maksymalnie do wysokości 150cm. Oznacza to, że nie spadają na ludzi z wysokich drzew we włosy, tylko doczepiają się do ubrań, ludzkiego i zwierzęcego ciała najczęściej na wysokości około 70cm. Na psy, koty i inne zwierzęta zwyczajnie spadają z tej wysokości i łatwiej im się utrzymać na ich cele (zwłaszcza na grzbiecie), dlatego nasi podopieczni są najbardziej na nie narażeni.

Gdzie najczęściej można spotkać pajęczaki?
Ulubionym miejscem kleszczy są środowiska, gdzie widoczne jest przejście jednej roślinności w drugą, np. na obrzeżach lasów, przechodzących w polany czy łąki, w krzewach przy polanach, na poboczach leśnych ścieżek i górskich szlaków, w ogrodach i parkach miejskich. Najbardziej narażonym obszarem na występowanie zarażonych kleszczy jest północ, północny wschód oraz wschodnia Polska. Jednak znajdują się na terenie całego kraju, także w górach do wysokości około 1500m.n.p.m, na wilgotnych bagnach i torfowiskach, we wszystkich typach lasów, nad ciekami wodnymi i na pojezierzach.

Jakie gatunki występują najczęściej w Polsce?
Najczęściej do czynienia mamy z trzema gatunkami (w Polsce występuje ich około 20 gatunków, na świecie nawet 850) są to : kleszcz pospolity, często spotykany w lasach z gęstym poszyciem, miejskich parkach, zieleńcach, na działkach oraz w ogrodach; kleszcz łąkowy najlepiej czuje się w zakrzewionych pastwiskach, obrzeżach jezior, bagnistych lasach, głównie spotykany na wschód od Wisły oraz obrzeżek gołębi, żywiący się krwią gołębi, którego można spotkać wszędzie tam, gdzie gniazdują te ptaki oraz w miejscach częstego ich przebywania, szczególnie narażone są więc miejskie parki.

Kiedy kleszcze zaczynają swoją aktywność?
Kleszcze rozpoczynają swoją aktywność, gdy na zewnątrz temperatury przekraczają 5 stopni i utrzymują się przynajmniej przez kilka dni, co nastąpiło już w lutym praktycznie we wszystkich obszarach Polski. Największe inwazje rozpoczynają się wczesną wiosną, gdy wygłodniałe samice polują na żywiciela nieustannie, jednak najbardziej narażeni na atak jesteśmy ok. 8 rano i po południu aż do północy, czyli w godzinach kiedy wychodzimy na spacery z naszymi podopiecznymi.

Jak kleszcze rozpoznają swoje ofiary?
Kleszcze potrafią wyczuć swojego przyszłego żywiciela nawet na 20m, rozpoznają ssaki i ptaki za pomocą silnego powonienia, czyli czują zapach zwierząt, dodatkowo wyczuwają zmiany w stężeniu dwutlenku węgla wydychanego przez nie. Pajęczak, gdy zbliża się do niego potencjalna ofiara, czepia się sierści, skóry lub ubrań, kleszcze są dla zwierząt praktycznie niewyczuwalne ze względu na bardzo małe rozmiary: od 1,5 do 4 mm. Następnie pasożyt wędruje po ciele żywiciela w poszukiwaniu odpowiedniego miejsca do poboru krwi. Najczęściej są to ciepłe i lekko wilgotne części ciała, kleszcze wczepiają się w skórę za uszami i na karku zwierzęcia, a także w pachwinach pod łapami, zdarzają się także wbite w wargi lub brwi.

Dlaczego kleszcze są takie groźne?
Kleszcze są groźne zarówno dla zwierząt jak i ludzi, ponieważ przenoszą liczne choroby. Z roku na rok populacja pajęczaków powiększa się, przez co prawdopodobieństwo zarażenia czynnikami chorobotwórczymi jest coraz wyższe. Kleszcze przenoszą: krętki boreliozy (bakteria), riketsje, powodujące erlichiozę, pierwotniaki Babesia canis, które wywołują babeszjozę, pierwotniaki wywołujące hepatpzoonozę, wirusy powodujące zapalenie opon mózgowych, bakterię powodujące anplazmozę. Do zakażenia wirusami dochodzi już w trakcie wkłucia aparatu kłująco-ssącego przez kleszcza w skórę, natomiast bakterie i inne drobnoustroje przenikają do zaatakowanego organizmu dopiero po około 24 godzinach żerowania kleszcza. Podczas wkłucia, pajęczak wprowadza wydzielinę zawierającą substancje znieczulającą, więc jest praktycznie niewyczuwalne, ponieważ nie pojawia się bólem ani zaczerwienieniem skóry. Najczęściej pasożytuje około tygodnia, następnie odczepia się i odpada. Podczas żywienia zwiększa swoją objętość do około 1,2 cm.

Jakie choroby mogą się rozwinąć u zaatakowanego zwierzęcia?
Borelioza
Najczęstszą chorobą odkleszczową jest borelioza. Jest bardzo groźna ponieważ atakuje wiele narządów, może rozwinąć się w krótkim czasie lub być utajona przez kilka lat. Dostaje się do organizmu zwierzęcia (lub człowieka) przez silnię kleszcza, następnie poprzez krew drobnoustroje są transportowane do poszczególnych organów. Często atakuje tkanki łączne, gdzie objawia się silnym zapaleniem. Bakterie borrelia atakują i niszczą tkanki stawów, oczu, serca, centralnego układu nerwowego.

Początkowe objawy są praktycznie nierozpoznawalne, przypominają lekkie przeziębienie, dlatego po ukąszeniu kleszcza warto obserwować psa lub kota czy jest apatyczny, ma podwyższoną temperaturę lub zachowuje się nieco inaczej niż zwykle. Zaawansowane stadium objawia się bólami stawów, zapaleniem, problemami w poruszaniu się, wysoką gorączką, kołataniem serca, powiększeniem węzłów chłonnych, zaburzeniami neurologicznymi. U zwierząt domowych bardzo ciężko rozpoznać tzw. rumień odkleszczowy, pojawiający się po ugryzieniu klesza u ludzi. Chorobę zidentyfikować można za pomocą badań krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. Leczy się ją silnymi antybiotykami i lekami wspomagającymi.

Babeszjoza
Wywołana przez pierwotniak Babesia canis. W przypadku tej choroby zwierzak domowy jest żywicielem pośrednim, a zarażenie drobnoustrojami dochodzi przez wprowadzenie śliny kleszcza do organizmu ssaka. Do zapoznania się z objawami oraz przebiegiem choroby zapraszamy do osobnego artykułu na ten temat.

Erlichioza
Jeszcze 5 lat temu choroba ta praktycznie nie była notowana w Polsce. Aktualnie występują przypadki zachorowania na nią u ludzi i psów. Najczęściej atakowane są dzikie zwierzęta: lisy, sarny, jelenie, ale także bydło, owce i kozy wypasane wolno na łąkach. Erlichiozę powodują bakterie, przenoszone wraz ze śliną kleszczy. Jej objawy możemy zauważyć po około 7 dniach od zarażenia, riketsje po przedostaniu się do organizmu psa lub kota uszkadzają system immunologiczny (powodują niszczenie płytek krwi- trombocytów), co skutkuje silną gorączkę, drgawkami, bólem mięśni i stawów, utratą apetytu, może dojść do krwawienia z błon śluzowych np. nosa.

O ile pierwsze objawy choroby są bardzo podobne do grypy lub przeziębienia, tak krwawienie jest praktycznie jednoznacznie wiązane z tą chorobą. Szybka reakcja właściciela pozwala na wyleczenie zwierzaka z choroby, za pomocą antybiotyków, witamin i środków przeciwzapalnych. Przewlekła i długotrwała choroba wywołuje depresję, utratę masy ciała, powiększenie śledziony, węzłów chłonnych, częstych wymiotów, krwawień, co może skutkować śmiercią pupila.

Hepatozoonoza
Choroba występująca częściej u psów, rzadziej u kotów, powodowana przez pierwotniaka, który atakuje szpik kości, wątrobę, naczynia włosowate mięśnia serca, śledzionę. Do zakażenia dochodzi, gdy psy próbują same wygryźć sobie kleszcza i przypadkowo go połkną. Inkubacja trwa od 2 do 4 tygodni i objawia się powiększeniem węzłów chłonnych, utratą apetytu, apatią, zmatowieniem sierści. Ma charakter nawrotowy, co oznacza, że przez pewien czas objawy nasilają się by następnie lekko odpuścić. Diagnoza jest bardzo ciężka i praktycznie niemożliwa przez osoby nie mające wykształcenia weterynaryjnego. Pasożyty można wykryć badając leukocyty psa po ustąpieniu objawów.

Odkleszczowe zapalenie mózgu
Choroba wywołana jest przez wirusy przenoszone przez kleszcze. Do zarażania dochodzi zaraz po dostaniu się śliny pajęczaka do krwioobiegu zwierzęcia. Innymi drogami zakażenia jest spożycie surowego mleka zakażonego zwierzęcia oraz polowanie na drobne gryzonie przez np. norowce lub psy myśliwskie. Choroba przebiega w dwóch fazach, pierwsza objawia się podobnie jak grypa wymiotami, gorączką, biegunką. Pierwsza faza u psów jest praktycznie niezauważalna, u człowieka występują wyraźne objawy.

Druga faza występuje nagle i w ostrym przebiegu, cechują ją typowe objawy neurologiczne: niezborność ruchów, niedowłady kończyn, konwulsje, porażenie kończyn, światłowstręt, ataki padaczkowe. Szybki przebieg choroby może spowodować śmierć zwierzęcia w ciągu 4-7 dni. Wczesne zauważenie choroby może uratować psu życie, jednak rokowania są zazwyczaj ostrożne. Przy podejrzeniu odkleszczowego zapalania mózgu należy zachowywać ostrożność w kontaktach z psem, ponieważ w jego wydzielinach znajduje się wirus, na który człowiek jest bardziej podatny niż zwierzęta. Choroba ta bardzo rzadko występuje u zwierząt, jest to raczej ludzka przypadłość.

Jak bronić zwierzę przed kleszczami?
Na rynku istnieje wiele preparatów, które zapobiegają kleszczom. Ważną kwestią jest kiedy i jak ich używać. Aktualnie, przy łagodnych zimach, gdy w niektórych rejonach temperatura w dzień jest praktycznie przez cały rok dodatnia, powinniśmy stosować preparaty przeciwko kleszczą przez cały rok. Nie należy podawać psu kilku środków na raz. Jeżeli poprawnie stosowany preparat nie działa, oznacza to, że pajęczaki mogły się na niego uodpornić, należy w tym wypadku zmienić środek na inny. Pamiętajmy, żeby zawsze używać sprawdzone i polecane przez weterynarza preparaty, możemy mieć wtedy większą pewność, że zadziałają prawidłowo.

Po każdym wiosennym i letnim spacerze, powinniśmy przejrzeć futro psa i wyczesać sierść (najlepiej grzebieniem o gęstych zębach), szczególnie zwracamy uwagę na okolice karku, głowy pachwin i brzucha psa, tam najczęściej zagnieżdżają się pasożyty.

W czasie nasilonego ataku pasożytów, unikajmy spacerów przez wysokie trawy i chaszcze.
Gdy znajdziemy wkłutego  w skórę kleszcza, należy uważnie usunąć go pęsetą, a ranę zdezynfekować. Pamiętajmy o rękawiczkach ochronnych przy tych zabiegach. Kleszcza powinniśmy usunąć całego, czasami jest to trudne zadanie, go żerujący pajęczak potrafi mocno zagłębić swój aparat gębowy w skórze, jeśli nie poradzimy sobie z nim sami, w każdym gabinecie weterynarii, specjaliści poradzą sobie z tym bez problemu.Następnie obserwujemy zwierzę nawet przez kilka tygodni, gdy zauważymy inne zachowanie zwierzęcia lub objawy chorobowe, natychmiast powinniśmy skontaktować się z lekarzem weterynarii.